Mart 2020’de açılan wtfhappenedin1971 adlı bir web sitesi, 1971 yılında çeşitli konularda yaşanmış kırılımlardan söz ederek bunları bariz şekilde gösteren grafikleri paylaşmıştır. Grafik görsellerinden oluşan bu web sitesi, birden fazla alanda yaşanmış bu kırılımların neden 1971 yılında gerçekleştiğini sormakta fakat kök nedeni açık şekilde iddia etmemektedir. Özellikle Bitcoin’i, geleneksel finans sistemini değiştirmeye aday olarak gören kullanıcılar, bu kırılımların 1971’e denk gelmesini Bretton Woods’a dayandırmakta ve bu konuyu topluluk içinde bir tartışma konusu haline getirmektedir. Bu yazıda “1971’de ne oldu” anlamına gelen what happened in 1971 sorusu hakkında detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz.
ANA BAŞLIKLAR
“What Happened in 1971?” | 1971’de Ne Oldu Sorusu Neden Sorulur?
wtfhappenedin1971 web sitesinde yer alan grafikler; finans, sosyoloji, tüketim alışkanlıkları, emlak ve eğitim gibi birçok konuda veriyi barındırmaktadır. İnternette yayına girdiği günden bu yana büyük ilgi toplayan web sitesinde, finansal dünyanın uğradığı büyük değişimlerin, itibari para birimlerin enflasyon oranındaki artışın, finansal koşulların yansıması olan toplumsal, eğitim ve tüketim verilerinin 1971 yılında gözle görülür bir değişime uğradığını tek tek grafikler ile göstermektedir.
Web sitesi 1971’de yaşanan kırılımların nedenini tartışmaya açmış ve bu tartışma konularına katılan, düşüncelerini, görüşlerini paylaşanların da ilgili bağlantılarını vermiştir.
Çoğunluk bir kitlenin bu kırılıma sebep olarak dönemin ABD başkanı Richard Nixon’un Bretton Woods sistemi ile getirilen altın standardına son vermesi ile başladığını öne sürmektedir. Bretton Woods, 1944 yılında Birleşmiş Milletler Para ve Finans Konferansı’nın yapıldığı yerin adıdır. Bu konferansta imzalanan anlaşma da bu yerin adını almıştır. Konferans uluslararası para sisteminin yeniden oluşturulması gündemini taşımaktadır. Bretton Woods Anlaşması ve bu anlaşma ile ortaya çıkan Bretton Woods sistemi ile altına dönüştürülebilen tek para biriminin Amerikan doları olmasına, diğer para birimlerinin değerlerinin de dolara göre ayarlanmasına karar verilmiştir. Tüm para birimlerinin Amerikan dolarına endeksli olması zamanla piyasalarda gerilim yaratmış ve 1971’de ABD’nin doları altına endekslemekten vazgeçtiğini açıklamasıyla finansal sistem olumsuz manda büyük değişim yaşamıştır. Bu sistemin Richard Nixon’un politikaları sonucunda son bulması ile altın standart bitmiştir. Altın standardının sonlandırılmasının ardından, çeşitli ödemelerin gerçekleştirilmesi için büyük ölçeklerde para basılmıştır. Enflasyonu körükleyici bu hamle sonrasında, web sitesinde yer alan verilerin de gösterdiği gibi kümülatif enflasyon (cumulative inflation) hızla artmaya başlamıştır. Diğer bir değişle, 1971 yılına kadar sakin bir seyir gösteren enflasyon oranı, bu yıldan sonra hızlı bir yükselişe uğramıştır.
What Happened in 1971? (1971’de Ne Oldu?) Sorusu Bitcoin Kullanıcıları İçin Neden İlgi Çekicidir?
Bitcoin maksimalistleri, altın standardına benzer bir anlayışla Bitcoin standardının mümkün olduğunu savunmaktadır. Buna göre, Bitcoin’in küresel çapta adaptasyonu ilerledikçe itibari bir para biriminin -aynı doların altına endekslenmesinde olduğu gibi- Bitcoin’e endekslenebileceğini söylerler. Böylece, sınırlı arza ve düşük enflasyon oranına sahip Bitcoin ile sağlanacak olan bu standart hem enflasyondan daha az etkilenen hem de daha geniş bir özgürlük alanı açan finansal bir sistemi doğurabileceğini savunmaktadırlar.
1971’de Hangi Konularda Değişimler Yaşandı?
Eşitsizlik
Websitesinde yer alan bu grafiğe göre, gelir eşitsizliğinde bir artış görüldüğü savunuluyor. Kişi başına düşen milli gelirin (Real GDP per capita) arttığı görülse de grafikte kırmızı çizgi ile temsil edilen “tam zamanlı çalışan işçilerin haftalık kazançlarının medyanı” azalmıştır. Medyan (median) ekonomi literatüründe, ortalamaya (medium) alternatif olarak kullanılan ve eşitsizliği göstermek için kullanılan bir terimdir. Çünkü, tüm çalışanların gelirlerinin ortalamalarını alarak bir sonuca varmak bazı yanlış çıkarımlara neden olabilmektedir. Örneğin, 5 kişiden oluşan hayali bir ülke düşünelim. Burada çalışan 5 kişinin maaşları sırayla 5.000, 10.000, 15.000, 20.000 ve 100.000 TL olduğunu varsayalım. Kişi başına düşen milli gelir; gelir toplamının, nüfusa bölünmesiyle hesaplandığı için bu hayali ülkenin kişi başına düşen milli geliri “(5.000 + 10.000 + 15.000 + 20.000 + 100.000) / 5” şeklinde hesaplanacaktır. Bu da kişi başı milli gelirin 30.000 TL olduğu sonucunu verir. Ancak, bu durumda 5.000 TL kazanan kişi de bu tablo da 30.000 TL gelire sahipmiş gibi algılanır. Medyan ise bu maaş miktarlarının sırayla yazıldığında ortada kalan miktar, yani 15.000 TL’dir. Bu nedenle, ortalama (medium) tek başına bir ülkenin gerçek durumu hakkında bir şeyler söylemek için yeterli bir indikatör olarak görülmez. Bu noktada, medyan ile ortalama arasındaki fark eşitsizlik oranı hakkında bir çıkarım yapılmasını sağlar. Grafiğe bakıldığında buna benzer bir durumu görmek mümkündür. Kişi başına düşen milli gelir (Real GDP per capita) her ne kadar yükselmiş gibi görünse de medyan göz önünde bulundurulduğunda, bir yükseliş görülmemektedir. Buna göre, websitesindeki grafiğe bakılarak kişi başına düşen milli gelir artsa da bunun tam olarak olumlu bir durum olmadığı, beraberinde eşitsizliğin de arttığı savunuluyor.
Enflasyon
1971 yılından sonra artış gösteren enflasyon sadece enflasyon grafikleri ile değil, çeşitli ürünlerin fiyat grafikleri ile de anlatılmıştır. 1971’ten sonra gerçekleşen değişimlerin bir kırılım olarak gösterilmesini destekleyen örneklerden biri de bu yıla kadar yaşanmış değişimlerin daha stabil seyretmesidir. Örneğin, 1895’ten beri fiyatı neredeyse hiç değişmeyen ve 10 cent olan domates çorbası 1971 yılından itibaren yükselmiştir ve günümüze gelindiğinde 1 dolar olarak fiyatlanmıştır. Buna göre, 76 yıldır sabit kalan çorba fiyatının, 1971’den sonra yaklaşık 50 yıl içerisinde 100 kat artması, web sitesinde 1971 yılının yarattığı kırılımları gösteren bir indikatör olarak yer almaktadır.
Enflasyon hakkında detaylı bilgilere Enflasyon Nedir? yazısından ulaşabilirsiniz.
Web sitesine göre, enflasyonda yaşanan artışı, tüketici fiyat endeksi (consumer price index) yani TÜFE’ye bakarak da gözlemlemek mümkün. Tüketici fiyat endeksi, enflasyonun belirlenmesinde kullanılan ölçütlerden biridir ve belirli bir zaman aralığı içerisinde temsili bir mal veya hizmet grubuna dayalı olarak ürünlerin fiyatlarındaki genel değişimi ölçer. Amerika Birleşik Devletleri’ni baz alarak hazırlanmış grafikte yer alan verilere göre, 1775’ten 1971’e kadar %5’in altında seyreden TÜFE, 1971’den sonra önemli ölçüde bir artış göstererek %30’lara kadar çıkmıştır.
Emlak
Web sitesinde yer alan yukarıdaki grafiğe göre, 1971 yılından önce bir ev almak için çalışılması gereken süre de gözle görülür miktarda artış göstermiştir. Bu artış kısaca şu şekilde ifade edilebilir: 1971 yılında Amerika’da ortalama yıllık gelirin 2,5 katı ile bir ev alınabilirken günümüzde bir ev almak ortalama yıllık gelirin yaklaşık 7 katıdır. Yalnızca ev satın alırken değil, ev kiralarken de görülen fiyat artışının 1971 öncesindeki yıllarla kıyaslandığında 6 kat daha maliyetli bir hale geldiği görülüyor.
Eğitim
wtfhappenedin1971 sitesinde alan grafikler yalnızca finansal dünyayla ilgili olduğu söylenemez. Örneğin, eğitim alanında da bazı kırılımları görmek mümkün. Fizik doktorası alan kişilerin (Physics PhDs Conferred) sayısına bakıldığında da 1971 yılında bir kırılım mevcuttur. Web sitesi, fizik doktorası alan kişilerin zirve yapması konusunda herhangi bir sebep sonuç iddiası getirmese de 1971 ile ilgili bir kırılım noktası olarak bu konuya da değiniyor.
Sonuç
“What Happened in 1971?” (1971’de Ne Oldu?) sorusu wtfhappenedin1971 isimli web sitesi aracılığıyla dile getirilmiştir. Birçok sosyolojik, politik ve ekonomik değişimin neden olduğu kırılımlar web sitesinde, kesin olarak neden-sonuç ilişkileri yer almadan verilmiştir. Özellikle Bitcoin’i, geleneksel finans sistemini değiştirmeye aday olarak gören kullanıcılar, bahsi geçen kırılımların 1971’e denk gelmesini altın standardının kalkmasına dayandırmaktadır. Bununla birlikte, birçok kırılımı bir arada barındıran 1971 senesi hala merak konusu olmaya devam etmektedir.
