Deflasyon Nedir?

Deflasyon, mal ve hizmetlerin genel fiyatındaki sürekli düşüş hali olarak tanımlanabilir. Enflasyonun tam tersi fiyatlama davranışı sergileyen deflasyon durumunda piyasada bulunan mal ve hizmetler ucuzlama eğilimi sergilerler. Deflasyon, enflasyon oranının %0’ın seviyesinin altına düştüğü durumlarda gerçekleşir. Bu yazıda deflasyon nedir, nedenleri ve sonuçları nelerdir, deflasyon ile enflasyon arasındaki farklar nelerdir sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.

Deflasyon Nedir?

Negatif enflasyon olarak da tanımlanabilen deflasyon, genel fiyat seviyelerindeki süregelen düşüş eğilimini tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Deflasyonist ekonomilerde mal ve hizmet fiyatları ucuzlar, buna paralel olarak para biriminin satın alma gücü artar ancak zaman içinde üretim düşüş eğilimi sergilemektedir.

Daha detaylı olarak anlatmak gerekirse sürekli gerileyen fiyat seviyeleri karşısında tüketici alışkanlıkları değişir. Tüketiciler, fiyat seviyelerindeki düşüşün devam edeceği beklentisine girerek harcamalarını erteleme eğilimine girer. Bu nedenle fiyatlar ucuzlasa bile tüketim yani talep düşer. Üreticiler ise talebe karşılık yüksek kalan arz neticesinde, alıcı bulmak amacıyla fiyatları düşürmeye devam eder. Bu durumda üreticilerin geliri azalır ve maliyetlerini karşılamakta zorlanırlar. Bu noktada ekonominin genelinde işsizlik artmaya başlar, yatırımlar düşer ve ekonomik aktivite daralır.

Fiyat seviyelerindeki farklı davranışları temsil eden deflasyon, dezenflasyon ve enflasyon; tüketici fiyat endeksi (TÜFE), üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve gayri safi yurt içi hasıla deflatörü kullanılarak ölçülmektedir. Tüketici fiyat endeksi (TÜFE), tüketici ürünü sepetindeki fiyat değişikliklerini ölçer. Üretici fiyat endeksi (ÜFE), üretilen mal ve hizmetlerin üretici düzeyinde oluşan fiyatlarını ölçer. Gayri safi yurt içi hasıla deflatörü ise daha geniş ekonomik aktiviteyi ölçen bir enflasyon göstergesidir.

Bununla birlikte deflasyon ve dezenflasyon birbiriyle karıştırılan iki terimdir. Dezenflasyon, enflasyondaki artış hızının yavaşladığı durumlarda kullanılır. Dezenflasyon ortamında, genel fiyat seviyeleri önceki dönemlere kıyasla daha yavaş bir şekilde yükselmeye devam etmektedir. Basit bir ifadeyle enflasyonun hızı azalırken fiyatlar hala yükselmekte, ancak daha düşük bir hızda artmaktadır. Deflasyon ise genel fiyat seviyesindeki fiili düşüş anlamına gelmektedir. Diğer bir ifade ile negatif enflasyondur.

Deflasyon Nedenleri Nelerdir?

Deflasyonun başlıca nedenleri arasında talep eksikliği yani tüketim eğiliminin düşmesi, arzdaki artış yani fazla üretim, parasal ve mali sıkılaştırma olarak sayılabilir.

Para arzının, ekonomideki çıktıdan daha yüksek seyrettiği dönemler enflasyonun oluşmasına neden olur. Parasal genişleme döneminin ardından, enflasyon ile mücadele için parasal ve mali sıkılaştırmaya gidilebilir. Merkez bankalarının faiz artışına gitmesi, mali tarafta ise devlet harcamalarının azaltılması ve vergilerin artırılması ekonomideki para arzını azaltan faktörlerdir.

Para arzının düştüğü ve buna karşılık genel üretim seviyesinin sabit kaldığı dönemde, mal ve hizmetlerdeki genel fiyat seviyesi düşme eğilimi sergiler. Düşen para arzı neticesinde artan faizler bireylerin daha fazla tasarruf etmesine ve daha az borçlanmasına neden olabilir. Diğer bir ifade ile tüketim yani talep, düşüş eğilimi sergileyebilmektedir. Bununla birlikte beklentileri etkileyebilecek veya tasarruf eğilimini aniden artıracak küresel salgın, vb. gelişmeler ile işsizlik endişesi gibi ekonomiye duyulan güveni düşürücü faktörler de tüketimi düşürebilmektedir. Özetle arzın sabit kaldığı ancak talebin gerilediği durumlarda mal ve hizmet fiyatları düşmekte ve deflasyon ile sonuçlanabilmektedir.

Diğer taraftan ürün ve hizmet arzının, para arzından hızlı arttığı dönemlerde de deflasyon yaşanabilir. Üretimi artıran ve maliyetleri düşürebilen teknolojiler ekonomik çıktıyı artırır. Arzın, talebi aşması durumunda hem üreticiler arasındaki rekabetin artması hem de üretim maliyetlerinin düşmesi nedeniyle deflasyon yaşanabilir. Teknoloji kaynaklı deflasyon ekonomik büyüme açısından sağlıklıdır. Bunun sonucunda zaman içerisinde tüketicinin alım gücü artacak, daha kaliteli mal ve hizmete erişim sağlayacak, üretici ise zaman içinde gelirlerini artıracaktır.

Deflasyon Sonuçları Nelerdir?

Para arzının düştüğü ve buna karşılık genel üretim seviyesinin sabit kaldığı dönemde, mal ve hizmetlerdeki genel fiyat seviyesi düşme eğilimi sergiler. Düşen para arzı neticesinde artan faizler bireylerin daha fazla tasarruf etmesine ve daha az borçlanmasına neden olabilir. Gerileyen mal ve hizmet fiyatları kısa vadede satın alma gücünü artırmakla birlikte aynı zamanda yüksek tasarrufa da neden olması açısından olumlu etkiye sahip olabilir. Ancak zaman içinde sürekli gerileyen fiyat seviyeleri karşısında tüketici alışkanlıkları değişebilir. Tüketiciler, fiyat seviyelerindeki düşüşün devam edeceği beklentisine girerek harcamalarını erteleme eğilimine girebilir.

Üreticiler ise talebe kıyasla yüksek kalan arz neticesinde, alıcı bulmak amacıyla fiyatları düşürmeye devam eder. Bu durumda üreticilerin geliri azalır ve maliyetlerini karşılamakta zorlanırlar. Düşen gelirin neticesinde şirketler üretimlerini azaltabilir, ücretleri düşürebilir ve işçi çıkarmaları yapabilir. Fiyat düşüşü ile başlayan ve işsizliğe uzanan deflasyonist ortam ekonomik daralma ile sonuçlanabilmektedir.

Deflasyonist ortamda borçlar reel olarak (gerçek değeri) artış göstermektedir. Bu durum birey ve şirketlerin borç ödemelerinde zorluklar yaşayabilecekleri anlamına gelir. Borçlanma eğilimi ise yavaşlayacaktır. Diğer taraftan deflasyonist ortamda varlık fiyatları gerileyebilir, finansal istikrar azalabilir. Bu durum daha az yatırımı teşvik eder. Sermaye piyasası araçları, gayrimenkul vb. yatırımların değeri gerilerken, nakit tutmanın göreli değeri artabilmektedir. Bununla birlikte deflasyon, para biriminin değerini artırarak cari açığa ve dış ticaret açığına neden olmaktadır.

Deflasyonu önlemek için tüketimi canlandırmaya yönelik genişletici para ve maliye politikaları uygulanmaktadır. Bununla birlikte deflasyonu önlemenin bir başka yolu da işletmeler üzerindeki vergi veya düzenlemeleri hafifleterek mal ve hizmet üretme maliyetini düşürmektir.

Deflasyon ve Enflasyon Arasındaki Farklar Nedir?

Enflasyon ve deflasyon (negatif enflasyon) fiyat seviyelerindeki zıt davranışları temsil ederler. Herhangi bir ekonomideki para arzı, toplam üretilen mal ve hizmet seviyesinin üstünde hareket etmekte ise enflasyon oluşmaktadır. Buna karşılık ekonomideki para arzı, toplam üretilen mal ve hizmet seviyesinin altında seyrediyor ise deflasyon meydana gelebilir.

Enflasyon, mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesindeki artışı ve buna paralel paranın satın alma gücündeki düşüşü ifade eder. Deflasyon ise mal ve hizmetlerin genel fiyat seviyesindeki düşüşü ve buna paralel satın alma gücündeki artışı ifade etmektedir.

Ekonomideki para arzının, toplam üretilen mal ve hizmet seviyesinin üstünde hareket etmesi dışında; sınırlı mal ve hizmetlere yönelik talep yükseldiğinde veya üretim maliyetleri arttığında fiyatlar yükselme eğilimine girebilir yani enflasyon gerçekleşebilir.

Ekonomideki para arzının, toplam üretilen mal ve hizmet seviyesinin altında hareket etmesi dışında; mal ve hizmetlere yönelik talep azaldığında veya üretim maliyetleri düştüğünde rekabet arttığında fiyatlar düşme eğilimine girebilir yani deflasyon gerçekleşebilir.

Enflasyonist bir ortamda tüketiciler, gelecekte fiyatların artmasını bekledikleri için harcamalarını öne çekme eğilimindedirler. Deflasyonist ortamda ise tüketiciler, fiyat seviyelerindeki düşüşün devam edeceği beklentisine girerek harcamalarını erteleme eğilimine girer. Borçlanma azalır.

Enflasyonist ortamda borcun gerçek değeri düşer. Nakit tutmanın göreli değeri azalır, varlık fiyatlarının artış gösterir. Buna karşılık deflasyonist ortamda ise borcun gerçek yükselir. Nakit tutmanın göreli değeri artar, varlık fiyatları düşebilir.

Ekonomi ve finans literatüründe, enflasyonla mücadelenin (belirli şartlar altında) daha kolay olduğu kabul edilmektedir. Enflasyonla mücadele etmek için parasal sıkılaştırmaya gidilir, ekonomideki para arzı düşürülür. Deflasyon ile mücadele etmek için ise parasal genişlemeye gidilir. Ancak parasal genişlemeye gidilmesi tüketici alışkanlıklarını değiştirmekte yeterli olmayabilir. Bu nedenle farklı uygulamaların da hayata geçirilmesi gerekebilir.