Arz ve talep ekonominin temel iki kavramıdır. Arz, üreticilerin belirli bir fiyat karşılığında piyasaya sunmak istediği mal ve hizmet anlamına gelmektedir. Talep ise tüketicilerin belirli bir fiyat karşılığında tüketmeyi hedefledikleri mal ve hizmet bütünüdür. Bu iki kavram farklı piyasa koşullarında ekonominin nasıl davranış sergileyeceğini açıklamayı amaçlamaktadır. Bu makalede arz nedir, talep nedir, denge noktası nedir, borsada arz-talep ilişkisi nedir sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.
ANA BAŞLIKLAR
Arz Nedir?
Arz, üreticilerin belirli fiyat seviyelerinden satmaya istekli oldukları veya satabilecekleri, piyasaya sürebilecekleri mal ve hizmet miktarı anlamına gelmektedir. Arz yasası, arz ve fiyat arasındaki ilişkiyi tanımlamaktadır. Buna göre diğer tüm değişkenlerin sabit kaldığı durumda, piyasadaki bir malın veya hizmetin fiyatı yükseldiği (düştüğü) takdirde, arz artış (düşüş) eğiliminde olacaktır.
Arz yasasına göre, fiyat ve arz arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır. Arz ve fiyat arasındaki bu davranış, arz eğrisi tarafından temsil edilmektedir. Buna göre bir malın ve hizmetin fiyatı arttıkça, arzı artış gösterecektir. Bu nedenle arz eğrisi pozitif eğimlidir. Diğer bir ifade ile arz eğrisi, üreticileri etkileyen diğer tüm değişkenlerin sabit kaldığı durumda, fiyat değişikliği karşısında arz edilmesi planlan miktarın ne olacağını göstermektedir.
Buradaki temel düşünce, üreticilerin maksimum kar elde etme davranışına dayanmaktadır. Yani fiyatlar arttığında, üreticiler daha fazla kar elde etmek adına arzı artırmaktadır. Buna karşılık fiyatların düşmesi durumunda ise girdi maliyetleri üretimi baskılamaktadır.
Arz, talep kaynaklı olarak fiyatlardaki değişim nedeniyle dalgalanabileceği gibi girdi maliyetlerindeki değişiklikler, teknolojik ilerleme nedeniyle üretimin artması, beklentilerdeki değişiklikler, rekabet veya üreticilerin artış göstermesi, hukuki düzenlemeler, doğa olayları ve sosyal gelişmeler gibi üreticilerin belirli bir fiyat seviyesinden satmak isteyecekleri miktarı etkileyecek herhangi bir faktör nedeniyle de değişkenlik gösterebilir.
Talep Nedir?
Talep, tüketicilerin belirli fiyat seviyelerinden satın almaya istekli oldukları veya satın alabilecekleri mal ve hizmet miktarı anlamına gelmektedir. Talep yasası, talep ve fiyat arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir. Buna göre diğer tüm faktörlerin sabit olduğu durumda, piyasadaki bir malın veya hizmetin fiyatı düşerse (yükselirse), talep artış (düşüş) gösterecektir.
Talep ve fiyat arasındaki negatif ilişki, talep eğrisi tarafından temsil edilmektedir. Buna göre bir malın veya hizmetin fiyatı düştükçe, talep edilecek miktar artış göstereceği için talep eğrisi negatif eğimlidir. Diğer bir ifade ile diğer tüm değişkenlerin sabit kaldığı durumlarda talep eğrisi, fiyat değişiklikleri karşısında talep edilen miktarın ne olacağını göstermektedir.
Talep, arz kaynaklı olarak fiyatlardaki değişim nedeniyle dalgalanabileceği gibi genel gelir düzeyinin artması, demografik değişiklikler, makroekonomik gelişmeler, tüketici tercihlerindeki ve beklentilerdeki değişiklikler, ikame ürünlerin artması ve hukuki düzenlemeler gibi tüketicilerin belirli bir fiyattan satın almak istedikleri miktarı etkileyecek herhangi bir faktör nedeniyle de değişkenlik gösterebilir.
Denge Noktası Nedir?
Kısaca denge noktası, arz eğrisi ile talep eğrisinin kesişim noktası olarak tanımlanabilir. Denge noktasında tüketicilerin satın almak istediği veya satın alabilecekleri mal ve hizmet miktarı, üreticilerin satmaya istekli veya satabilecekleri mal ve hizmet miktarına eşittir. Diğer bir ifade ile denge noktasındaki fiyat (denge fiyatı) seviyesinde; arz edilen mal ve hizmet miktarı, talep edilen mal ve hizmet miktarına eşittir. Bu noktada arz ya da talep fazlası bulunmamaktadır.
Arzın talepten (arz fazlası) veya talebin arzdan (talep fazlası, eksiklik) fazla olması durumunda, fiyatlar yeni denge noktası oluşturma eğilimindedir. Arz fazlası durumunda üreticiler fiyatları düşürerek talebi artırmayı hedeflerler, bununla birlikte düşen fiyatlar neticesinde arz da düşüş eğilimine girmektedir. Fiyatlar, piyasa dengeye ulaşana kadar gerilemeye devam edecektir. Buna karşılık talebin arzı aştığı durumlarda üreticiler, fiyatları artırma eğiliminde olmaktadırlar. Fiyatlar arttıkça talep gerileyecek, arz edilen miktar artacak ve piyasa bir kez daha yüksek bir fiyat seviyesinde dengesini sağlayacaktır.
Denge noktasına ne kadar çabuk ulaşılacağı, fiyatlama davranışına göre değişkenlik gösterebilmektedir. Tam rekabetin olduğu piyasalarda, arz ve talep dengesizlikleri çoğunlukla geçicidir. Bu olgu arz ve talep kanunu tarafından açıklanmaktadır. Buna göre herhangi bir malın veya hizmetin fiyatı, arz edilen ile talep edilen miktarı dengeleyecek şekilde ayarlanmaktadır.
Bununla birlikte arzın ve talebin esnekliği de dikkate alınması gereken diğer bir faktördür. Bir malın veya hizmetin, arzı veya talebi ile fiyattaki değişikliği arasındaki ilişki esneklik olarak tanımlanmaktadır. Esnek olmayan (inelastik) mal ve hizmetler, fiyat değişimlerine duyarsız olma eğilimindeyken, esnek mal ve hizmetler ise fiyattaki değişime karşı duyarlıdırlar.
Talebin fiyat esnekliği; bir ürünün fiyatındaki değişime bağlı olarak tüketimindeki değişimi ölçer. İkamelerin olması söz konusu mal ve hizmetin esnekliğini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Söz konusu mal ve hizmet gerekli ve aynı zamanda yeterince ikamesi yok ise fiyatlar yükseldiği takdirde talebi değişmeyecektir yani inelastiktir.
Arzın fiyat esnekliği; fiyat dalgalanmaları karşısında arz edilen miktarda ortaya çıkan değişiklik şeklinde gösterilen tepkinin derecesini ölçer. Diğer bir ifade ile arzın fiyat esnekliği, üreticilerin fiyat değişikliklerine yanıt olarak üretim seviyelerini ne kadar hızlı değiştirdiğini gösterir. Arz yasasına göre, bir mal veya hizmetin fiyatı arttıkça, arzı artış gösterecektir. Ancak inelastik arz durumunda fiyat değişikliği karşısında arz edilen miktarda bir değişiklik yaşanmamaktadır.
Borsada Arz-Talep İlişkisi Nedir?
Borsada arz-talep ilişkisi, piyasa katılımcılarının diğer bir ifade ile alıcılar (talep) ve satıcılar-arz edenler (arz) arasındaki etkileşimi ifade etmektedir. Borsada fiyatlar, söz konusu arz-talep dengesi tarafından belirlenir. Arz, bir şirketin piyasaya sürdüğü hisse senetlerini ifade edebileceği gibi, belirli bir fiyat seviyesinden ilgili hisse senedini satmak isteyen piyasa katılımcılarının tamamını da temsil etmektedir. Buna karşılık talep ise söz konusu hisse senedini satın almak isteyen piyasa katılımcılarına karşılık gelmektedir. Alıcılar, belirli bir fiyat karşılığında (hisse senedinin cari değeri) hisse senedini satın almaya çalışmaktadır.
Bununla birlikte arz–talep ilişkisi herhangi bir hisse senedi özelinde değerlendirilse de aynı zamanda herhangi bir endeks özelinde de düşünülebilir. Bir örnek vermek gerekirse BIST 30 Endeksi’nin yükselmesi; endeksi oluşturan hisse senetlerine yönelik talebin veya yatırımcı sayısının arttığını diğer bir ifade ile yatırımcıların sattıklarından daha fazlasını talep ettikleri anlamına gelmektedir.
Borsalarda arz ve talep; piyasa katılımcılarının beklentilerine, haber akışına, makroekonomik verilere ve diğer faktörlere bağlı değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle piyasa katılımcıları, arz-talep ilişkisini etkileyen piyasa dinamiklerini yakından izlemekte ve bu bilgilere dayanarak yatırım kararları almaktadırlar. Borsadaki arz-talep dengesini etkileyen faktörler; veri akışları, siyasi ve jeopolitik gelişmeler, mali ve parasal sıkılaştırma/gevşeme adımları, şirketlerin finansal performansları, yatırımcı beklentileri, şirket haberleri, teşvikler ve vergi uygulamaları, hisse geri alımları, hisse bölünmeleri gibi gelişmelerden etkilenebilmektedir.
BtcTurk | Hisse, Eliptik Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ürünüdür.
BtcTurk | Hisse’ye üye olarak profesyonelce hisse senedi alıp satabilirsiniz.
BtcTurk | Hisse mobil uygulamasını uygulama marketlerinden indirebilirsiniz.
